WIM

W czerwcu 2025 roku w Pałacu Staszica w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Contemporary Research on War-Related Mental Health Traumas”, zorganizowana przez Polską Akademię Nauk (PAN). Wydarzenie zostało zainicjowane i przeprowadzone pod przewodnictwem prof. Jerzego Duszyńskiego – byłego prezesa PAN (2015–2022), obecnie doradcy prezesa PAN ds. współpracy z Ukrainą – oraz Mateusza Białasa, dyrektora Przedstawicielstwa PAN w Kijowie. 

Kluczową rolę w przygotowaniu konferencji odegrał naukowy komitet organizacyjny, któremu przewodniczył prof. Duszyński. Komitet składał się z wybitnych naukowców i praktyków reprezentujących czołowe polskie instytucje akademickie i medyczne, odpowiedzialnych za opracowanie programu wydarzenia oraz rozwój współpracy międzynarodowej.

W jego skład weszli: 

• prof. Łukasz Gawęda, Instytut Psychologii PAN
• prof. Aleksandra Łuszczyńska, Uniwersytet SWPS we Wrocławiu
• prof. Małgorzata Kossowska, Uniwersytet Jagielloński
• prof. Agnieszka Popiel, Uniwersytet SWPS w Warszawie
• dr n.med. Justyna Towarek, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy
• dr n.med. Radosław Tworus, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy
• prof. Bogdan Zawadzki, Uniwersytet Warszawski
• dr Anna Plater-Zyberk, dyrektor Biura Współpracy Zagranicznej PAN
• Mateusz Białas, dyrektor Przedstawicielstwa PAN w Kijowie 

Konferencja zgromadziła kilkudziesięciu ekspertów z całego świata, psychiatrów, psychologów, naukowców z Polski, Ukrainy, Niemiec, Izraela, USA i Australii podejmujących temat zdrowia psychicznego żołnierzy i cywilów dotkniętych konfliktem zbrojnym. W trakcie prowadzonych sesji panelowych przez polskich ekspertów obszaru zdrowia psychicznego, prof. Agnieszkę Popiel, prof. Aleksandrę Łuszczyńską, prof. Bogdana Zawadzkiego i prof. Małgorzatę Kossowską, omówiono obszary terapeutycznych interwencji w zakresie zaburzeń posttraumatycznych opartych o Evidence Based Medicine, systemowe wyzwania związane z ich wdrażaniem, potrzeby populacji dotkniętej skutkami wojny, a także trudności w prognozowaniu problemów społeczno-zdrowotnych wynikających z deficytów, jakie niesie ze sobą wojna.  

Szczególną uwagę poświęcono specyfice traumy wojennej w kontekście doświadczeń Ukrainy. Panel ekspercki „Early and late interventions for combat stress – military experiences”, moderowany przez dr n. med. Justynę Towarek, koordynatora Oddziału Diagnostyczno-Terapeutycznego Zaburzeń Związanych ze Stresem Traumatycznym Kliniki Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii WIM-PIB, poświęcony był wojskowym doświadczeniom w terapii traumy wojennej oraz systemowym wyzwaniom związanym z leczeniem żołnierzy oraz weteranów i ich rodzin.

 W gronie panelistów znaleźli się specjaliści z Ukrainy, Stanów Zjednoczonych i Polski: 

• Andrii Burachyk, Dyrektor Szpitala dla Weteranów w Równem (Ukraina), 
• Dr Brenda Wiederhold, psycholog kliniczny, Dyrektor Virtual Reality Medical Center, San Diego (USA), 
• Dr Nataliia Portnytska, Katedra Psychologii Społecznej i Stosowanej, Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki w Żytomierzu (Ukraina), 
• Olga Yurchenko, Dyrektor Departamentu Usług Społecznych Rady Miejskiej w Żytomierzu (Ukraina), 
• Sebastian Chmieliński, psycholog kliniczny, Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii WIM-PIB (Polska) 

Panel rozpoczął się wystąpieniem Andrieja Burachyka, dyrektora Szpitala dla Weteranów w Równem, który łącząc perspektywę kliniczną z doświadczeniem pracy w realiach wojennych, przedstawił zarówno aktualne, jak i prognozowane wyzwania społeczności ukraińskiej, koncentrujące się na rzeczywistych potrzebach żołnierzy, weteranów oraz ich rodzin – zarówno w kontekście interwencji bezpośrednio po traumatycznych wydarzeniach, jak i długofalowej rehabilitacji psychicznej i społecznej. Wśród kluczowych tematów znalazły się m.in. niedobór wykwalifikowanej kadry specjalistycznej czy utrzymująca się stygmatyzacja korzystania z pomocy psychologicznej w środowisku wojskowym. Zapoznanie z realną skalą problemu stworzyło przestrzeń do dalszych interdyscyplinarnych rozważań ekspertów. 

W trakcie dyskusji podkreślono znaczenie międzynarodowej współpracy, zwłaszcza pomiędzy Polską a Ukrainą, w zakresie wdrażania kompleksowego wsparcia psychicznego oraz systemów superwizji i szkoleń dla terapeutów. Warto wspomnieć, że psycholodzy, psychiatrzy oraz kapelani współpracujący ze Szpitalem dla Weteranów w Równem odbyli certyfikowane szkolenia z zakresu diagnozowania i leczenia zaburzeń związanych ze stresem traumatycznym oraz PTSD. Programy szkoleniowe zostały zrealizowane przez Klinikę Psychiatrii, Psychotraumatologii i Psychiatrii Stresu Bojowego WIM-PIB. Współpraca pomiędzy obiema instytucjami objęła również sesje superwizyjne po zakończeniu szkoleń oraz wsparcie w trudnych przypadkach klinicznych – świadczone zdalnie za pośrednictwem bezpiecznych, szyfrowanych połączeń telemedycznych. 

W dalszej części panelu dr Brenda Wiederhold przedstawiła analizę systemowych wyzwań w zakresie zdrowia psychicznego personelu wojskowego. Zwróciła uwagę na konieczność przejścia od modelu reaktywnego do podejścia skoncentrowanego na prewencji, prognozowaniu ryzyka i wczesnej identyfikacji potrzeb żołnierzy – nie w celu ich wykluczenia, lecz lepszego przygotowania i ochrony. Wśród rekomendowanych rozwiązań wymieniła zastosowanie terapii wspomaganej rzeczywistością wirtualną (VR), która zwiększa skuteczność leczenia i dostępność wsparcia, zwłaszcza w warunkach niedoboru specjalistów. Podkreśliła również znaczenie przeciwdziałania stygmatyzacji poprzez odpowiedni dobór języka (np. „retraining” zamiast „therapy”), edukację cywilnych terapeutów w zakresie kultury wojskowej oraz konieczność kulturowej adaptacji i personalizacji oddziaływań terapeutycznych – jako kluczowych elementów zwiększających skuteczność wsparcia psychologicznego. 

Wystąpienia ekspertek z Ukrainy – dr Natalii Portnytskiej oraz Olgi Yurchenko – wniosły istotne i wartościowe perspektywy, wskazując konkretne obszary wymagające dalszej pracy i systemowego wsparcia. W toku dyskusji poruszono szereg problemów psychospołecznych dotykających populację związaną z wojną – od „osierocenia rodzicielskiego” po dziedzictwo traumy przekazywane z pokolenia na pokolenie. Podkreślono pilną potrzebę opracowania i wdrożenia zintegrowanego systemu wsparcia psychologicznego i społecznego, który w sposób skoordynowany i ciągły obejmowałby zarówno żołnierzy i weteranów, jak i ich rodziny – system ten powinien zapewniać dostęp do kompleksowej pomocy na wszystkich etapach – od interwencji kryzysowej, przez opiekę terapeutyczną, aż po długofalową rehabilitację i reintegrację społeczną. 

Panel zakończyło wystąpienie Sebastiana Chmielińskiego, psychologa klinicznego z Kliniki Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii WIM-PIB. Specjalista odwołując się do wieloletniego doświadczenia zdobytego w pracy na Ukrainie, zwrócił uwagę na złożoność i wielowymiarowość przeciążenia psychicznego, które dotyka żołnierzy pełniących długotrwałą służbę na froncie. Podkreślił, że chroniczne napięcie, ekspozycja na traumatyczne wydarzenia oraz brak realnych możliwości regeneracji psychicznej prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i systemowym. Równolegle zaakcentował trudną sytuację rodzin walczących żołnierzy – często przez wiele miesięcy pozbawionych bezpośredniego kontaktu z bliskimi, funkcjonujących w stanie ciągłego niepokoju. Podsumowując dyskusję, wskazał na jej praktyczny wymiar oraz potrzebę skoordynowanego podejścia do wyzwań zdrowia psychicznego w kontekście wojny. 

Powyższy panel spotkał się z niezwykle pozytywnym odbiorem uczestników konferencji – zarówno ze względu na wysoki poziom merytoryczny, jak i wrażliwość w podejściu do tematyki traumy wojennej. Dyskusja ekspercka stała się przestrzenią realnej wymiany doświadczeń i konstruktywnych wniosków praktycznych. Specjaliści zgodnie podkreślali jej wyjątkowy charakter i znaczenie dla rozwoju strategii pomocowych w warunkach wojennych i pokonfliktowych. 

Konferencja w Warszawie zainicjowała również prace przygotowawcze do nowego Długoterminowego Programu Badawczego (LTP PTSD), który Polska Akademia Nauk planuje realizować we współpracy z partnerami z Ukrainy. Program zakłada powołanie międzynarodowych zespołów badawczych, skoncentrowanych na analizie oraz upowszechnianiu wiedzy na temat zespołu stresu pourazowego (PTSD) wśród różnych grup społecznych w Ukrainie i Polsce. Jak podkreślił prof. Jerzy Duszyński, problem ten przybiera na sile, a brak wystarczających zasobów oraz deficyt profesjonalnej wiedzy stanowią poważne wyzwanie dla systemów ochrony zdrowia psychicznego. 

Galeria