To apel do wszystkich osób, które odczuwają subiektywne uczucie braku powietrza, szczególnie w trakcie wysiłku fizycznego aby zapytali swojego lekarza czy to może być POChP – przypomina dr hab. n. med. Piotr Dąbrowiecki z Kliniki Chorób Wewnętrznych Infekcyjnych i Alergologii w Wojskowym Instytucie Medycznym – Państwowym Instytucie Badawczym.
Według raportu GOLD (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease) POChP to „heterogenna choroba płuc, którą charakteryzuje występowanie przewlekłych objawów ze strony układu oddechowego (tj. duszność, kaszel, odkrztuszanie plwociny) spowodowanych nieprawidłowościami dróg oddechowych (zapaleniem oskrzeli i oskrzelików) i/lub pęcherzyków płucnych (rozedma), powodujących przewlekłe, często postępujące ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe”. Na POChP chorują głównie osoby po 40 roku życia. Jest to związane z koniecznością długotrwałego narażenia na działanie czynników uszkadzających układ oddechowy. Nie rozpoznana lub późno rozpoznana POChP skraca życie o 10-15 lat!
Typowe objawy POChP to:
- duszność (główny objaw POChP) – występuje przewlekle, nasila się najczęściej podczas wysiłku fizycznego i narasta z upływem czasu
- przewlekły kaszel, często z wykrztuszaniem niewielkiej objętości plwociny (występuje u około 50% chorych)
- uczucie ściskania w klatce piersiowej
- świsty podczas oddychania
- znużenie tj. uczucie zmęczenia, braku energii, które upośledza zdolność do wykonywania codziennych aktywności i pogarsza jakość życia
- nawracające zakażenia dolnych dróg oddechowych
- inne choroby współistniejące – POChP zwiększa ryzyko niewydolności serca, cukrzycy, osteoporozy, chorób nowotworowych.
Wyróżniamy kilka czynników ryzyka rozwoju POChP. Są nimi:
- narażenie na szkodliwe czynniki zawarte w powietrzu którym oddychamy, takie jak dym tytoniowy, substancje szkodliwe w miejscu pracy, spalanie bio-masy do ogrzewania i gotowania (głównie w krajach rozwijających się), zanieczyszczenie powietrza
- status społeczno-ekonomiczny
- astma i nadreaktywność oskrzeli,
- infekcje płuc we wczesnym dzieciństwie i palenie tytoniu przez matki w trakcie opieki nad dziećmi,
- niedobór alfa-1 antytrypsyny (około 1-2% chorych).
Na POChP chorują głównie osoby po 40 roku życia. Jest to związane z koniecznością długotrwałego narażenia na działanie czynników uszkadzających układ oddechowy. Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem ryzyka, jednak POChP rozwija jedynie u około 50% palących papierosy. U wielu chorych także narażenie zawodowe ma nie-korzystny wpływ na układ oddechowy. Wpływ na sprawność układu oddechowego ma również zanieczyszczenie powietrza, m.in. pyłem zawieszonym, tlenkami azotu, siarki lub ozonem troposferycznym. Uznaje się je za istotny czynnik ryzyka rozwoju POChP – może ono odpowiadać nawet za 50% przypadków POChP w krajach o niskim i średnim dochodzie. Jest to jednocześnie najważniejszy czynnik ryzyka u osób niepalących.
POChP może mieć również podłoże genetyczne. Obecnie uważa się, że za wystąpienie choroby może być odpowiedzialny dziedziczny niedobór alfa-1 antytrypsyny. Jest to białko chroniące układ oddechowy przed uszkadzającym wpływem własnego układu immunologicznego.
Kluczową cechą tej choroby są okresy nasilenia objawów (kaszlu i duszności) zwane zaostrzeniami. Mogą być spowodowane infekcjami lub narażeniem na duże ilości zanieczyszczeń powietrza. Objawy POChP z czasem nasilają się, a zaostrzenia mogą przyspieszyć spadek czynności wentylacyjnej płuc. POChP rozpoznajemy u chorych z czynnikami ryzyka rozwoju tej choroby, które mają objawy kliniczne, na podstawie prawidłowo wykonanego badania spirometrycznego, po podaniu leków rozszerzających oskrzela.
W wytycznych GOLD zauważono, że POChP może wynikać z osiągnięcia zbyt małej maksymalnej czynności płuc w młodym wieku i/lub z przyspieszonej utraty czynności płuc. Dlatego wyróżniono kilka typów POCHP: wczesna POChP, łagodna POChP z nie-wielką obturacją, POChP u osób relatywnie młodych tj. poniżej 50 r.ż. oraz pre-POChP – dotycząca osób w każdym wieku, u których występują objawy POChP, ale nie występuje obturacja w spirometrii.
Po wykonaniu badania spirometrycznego lekarz ocenia ciężkość obturacji: łagodna (GOLD 1) ≥80% wartości należnej (wn.), umiarkowana (GOLD 2) od 50 do <80% wn., ciężka (GOLD 3) od 30 do <50% wn., bardzo ciężka (GOLD 4) <30% wn.
Po tym szacowane jest ryzyko wystąpienia zaostrzeń choroby na podstawie częstości występowania i ciężkości przebytych zaostrzeń w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz wy-stępowanie i nasilenie chorób współistniejących (choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, osteoporoza, depresja, zaburzenia lękowe, choroby nowotworowe ze szczególnym uwzględnieniem raka płuc, który występuje 10 razy częściej u chorych na POChP).
Następnie aby dobrać odpowiednie leczenie pacjenci z POCHP kwalifikowani są do grup terapeutycznych w zależności od częstości zaostrzeń i objawów klinicznych POChP. Chorzy z niewielkimi objawami definiowanymi jako wynik testu mMRC 0-1 lub CAT poniżej 10 punktów otrzymują kategorie A i z reguły 1 lek wziewny. Chorzy objawowi kategoria B – mają wynik testu mMRC 2 lub CAT 10 lub więcej, wymagają leczenia 2 lekami rozszerzającymi oskrzela. Chorzy z częstymi zaostrzeniami lub o fenotypie astmatycznym otrzymują kategorię E i terapię trójlekową najlepiej z jednego inhalatora.
Odpowiednie testy do oceny POChP można pobrać ze strony NFZ lub www.astma-alergia-pochp.pl
Obecnie, pacjent może poprzez swoje postępowanie zapobiegać rozwojowi POChP, a kiedy wystąpią jej objawy rozpocząć skuteczne leczenie. Należy dążyć do:
- ograniczenia narażenia na czynniki ryzyka, w tym palenie tytoniu i zanieczyszczenie powietrza
- aktywności fizycznej na miarę możliwości, ponieważ ćwiczenia fizyczne spowalniają proces choroby
- regularnie i prawidłowo stosować leki wziewne
- przyjęcia szczepień zalecanych w grupie osób z chorobami płuc tj. szczepionki przeciwko grypie, Covid 19, RSV, pneumokokom
- Udziału w zająciach rehabilitacji oddechowej
- dobrej współpracy z lekarzem POZ oraz opiekującym się chorym lekarzem specjalistą.
Brak rozpoznania i leczenia POChP skraca życie chorego o 10-15 lat. W przypadku stwierdzenia objawów POChP u pacjenta, należy jak najszybciej wykonać badanie spirometryczne i skierować chorego do lekarza specjalisty.
Referencje:
- GOLD Report – Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, 2025 https://goldcopd.org/2025-gold-report (stan z dnia 2025.11.16)
- Pierzchała W, Niżankowska-Mogilnicka E, Gajewski P, Mejza F. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.6. (stan z dnia 2025.11.16)
- Test kontroli POChP, https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/liczy-sie-kazdy-oddech/liczy-sie-kazdy-oddech-informacje/test-cat-lepsza-ocena-pochp-lepsze-leczenie,4680.html (stan z dnia 2025.11.16)
- Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP https://www.astma-alergia-pochp.pl (stan z dnia 2025.11.16)