WIM

Idea programu badań diagnostycznych dla uchodźców z Ukrainy

To efekt obserwacji i przemyśleń dotyczących wczesnego okresu masowej imigracji, z jaką mieliśmy do czynienia w pierwszych tygodniach agresji Rosji na Ukrainę. Skala zjawisk, jakie wówczas obserwowaliśmy, ich gwałtowność oraz chaos i poczucie niepewności spowodowane m.in. brakiem wiedzy na temat stanu zdrowia i wynikających z tego potrzeb populacji przekraczającej granicę, to najważniejsze przyczyny, które ostatecznie zainspirowały nas do rozpoczęcia prac nad wspomnianym projektem.

Z dzisiejszej perspektywy widać wyraźnie, że wymagania zdrowotne imigrantów ewoluowały wraz z czasem ich pobytu w Polsce. Na początku były to potrzeby czysto opiekuńcze z dominującą w odbiorze usług pierwszą pomocą medyczną. W dalszych etapach obserwowaliśmy stabilizację oczekiwań na poziomie odpowiadającym populacji kraju gospodarza. Dlatego też doszliśmy do wniosku, że w przyszłości nasza – państwa – odpowiedź na tego rodzaju zdarzenia od początku powinna mieć charakter strukturalny, systemowy – skalowany do bieżących potrzeb. Pozwalający efektywnie angażować niezbędne zasoby, eliminować zacięcia wynikające z ograniczeń w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej, spowodowane m.in. nieadekwatną, niedostosowaną do dających przewidzieć się okoliczności, często nadmiarową, mobilizacją potencjału obszaru zdrowia i opieki.

Otwartą pozostaje kwestia, jakich zasobów należy użyć do zabezpieczenia specyficznych – warunkowanych ww. okolicznościami potrzeb oraz jakiego rodzaju zmian organizacyjnych w systemie ochrony zdrowia i opieki społecznej dokonać, aby w sposób skuteczny i jednocześnie efektywny uzupełniać potrzeby zdrowotne imigrantów. Znalezienie odpowiedzi na te i inne pytania pozwoli przygotować założenia i plan działania „szytego na miarę” modelu opieki koordynowanej, który będzie mógł być wdrożony w sytuacji wystąpienia kolejnej odsłony kryzysu migracyjnego. Dodatkowym celem projektu jest opracowanie rozwiązania o charakterze placówki mobilnej, czyli poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jakie są podstawowe wymagania dotyczące sprawnego, możliwie najbardziej kompletnego zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych imigrantów oraz interesów państwa gospodarza dążących do minimalizacji skali i zakresu zaangażowania, eksploatacji systemu ochrony zdrowia?

Dlaczego Jordania? Czemu współpraca akurat z tym małym królestwem z Bliskiego Wschodu?

Jest to kraj, który posiada nieocenione, wieloletnie doświadczenia w przeciwdziałaniu skutkom uchodźctwa, o czym przedstawiciele WIM mieli okazję przekonać się podczas

wizytacji obozów Zaatari i Al-Azrak w 2018 roku. Wiedza nt. logistyki tego rodzaju przedsięwzięć, o ile nie mają one być jedynie działaniami reaktywnymi jest unikalna i wielowątkowa. To nie tylko kwestie bytowe, ale także właściwie organizowane pomoc społeczna, medyczna, aktywizacja zawodowa, szkolnictwo. Ogromna sfera zagadnień, które mogą i powinny być rozwiązywane systemowo w ramach planowej pomocy instytucjonalnej. Oczywiście ważną rolę w wyborze partnera projektu odegrała również bliska współpraca sił zbrojnych obu państw.

Powody uruchomienia pilotażowego programu pomocy humanitarnej

Powodów jest wiele. Główny to sytuacja za naszą wschodnią granicą oraz związane z nią ryzyka i zagrożenia, ale także wyzwania, z których najważniejsze wiąże się z nasiloną migracją ludzi doświadczonych traumą wojny, w każdym – medycznym, społecznym, ekonomicznym znaczeniu tego zwrotu. Naszym celem jest, aby niezwykle szlachetne, budzące uznanie w całym świecie działania Polaków będące „odruchem serca” otrzymały wsparcie w postaci rozwiązań o charakterze systemowym. Działań gwarantujących dostarczenie opieki medycznej w stopniu i zakresie adekwatnym do bieżących potrzeb imigrantów. Ograniczających jednocześnie w drodze racjonalizacji wymagań i posiadanych możliwości konieczność angażowania dodatkowych zasobów materiałowych, kadrowych i finansowych. Zapewniających utrzymanie jakości i dostępności świadczeń opieki zdrowotnej w Polsce przy równoczesnym dążeniu do poprawy koszt-efektywności systemu zabezpieczenia medycznego wczesnego etapu masowej migracji.

Jeśli jako państwo chcemy być postrzegani jako wiarygodny, znaczący partner w relacjach międzynarodowych. Odczuwamy potrzebę, aby przerwać narracyjny mechanizm hierarchizacji Europy Środkowej, określając ją jako jeden z typów współczesnych peryferii, powinniśmy dysponować zdolnościami, potencjałem gwarantującym przeciwdziałanie skutkom zdarzeń kryzysowych w każdej dającej przewidzieć się odsłonie. Odporność państwa na tego typu sytuacje jest probierzem jego stabilności, spójności i trwałości, wyznaczających ramy instytucjonalnej gotowości do niesienia pomocy państwom i społeczeństwom będącym w potrzebie.

Od czasu upowszechnienia wynalazku Fenicjan kluczem do uniknięcia większości problemów są pieniądze – zarówno ich ilość, ale też racjonalny sposób wydatkowania oraz dobra, dostosowana do okoliczności i rzeczywistych potrzeb organizacja opieki. Nową, jakość w tym zakresie, biorąc pod uwagę doświadczenia pierwszej fali migracji z Ukrainy, mogą zapewnić wydzielone na terenie powiatów lub województw podmioty lecznicze, których zdolności oceniane zakresem udzielanych świadczeń medycznych gwarantują możliwie najlepsze dopasowanie do potrzeb całkowicie nowej – z punktu widzenia dotychczasowych doświadczeń rynku medycznego w Polsce – populacji pacjentów.

Prowadzenie działalności leczniczej wobec imigrantów powinno uwzględniać ich wyjściowo zdefiniowane potrzeby, a także okoliczności, w jakich będą zaspokajane. Za pewnik należy przyjąć, że w większości przypadków chorzy nie będą dysponować żadną dokumentacją medyczną, fachowo potwierdzoną informacją nt. przebytych zabiegów, procedur diagnostycznych, czy przewlekle przyjmowanych leków, co samo w sobie stawia podmiotowi leczniczemu, do jakiego trafi pacjent dodatkowe wymagania. Zatem, jeśli chcemy, aby udzielana na etapie opieki podstawowej pomoc była możliwie kompletna, ograniczając krążenie zagubionego pacjenta w systemie, z następczym ryzykiem destabilizacji stanu jego zdrowia skutkującym np. wizytą w SOR, musimy zadbać, aby podmioty w tym uczestniczące dysponowały możliwie szerokimi zdolnościami wyjściowej oceny chorego. Rekomendowana ścieżka postępowania pozwoli zachować ustawową gwarancję równej dostępności chorych do świadczeń opieki zdrowotnej przy zapewnieniu możliwie najlepszej, biorąc pod uwagę wspomnianą wyżej specyfikę warunków udzielania świadczeń, efektywności i skuteczności podejmowanych działań.

Tabunów uchodźców nie mamy, jednak w pewien sposób będzie to absorbowało zasoby wojskowej służby medycznej, która jednak w czasie pokoju, a taki w tej chwili mamy wspomaga cywilną ochronę zdrowia… czy to się nie odbije na polskich pacjentach?

W wojsku jesteśmy przyzwyczajeni do konieczności szybkiego reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu, stąd za naturalną, a nawet oczywistą uznaję sytuację, w której liderem projektu został WIM. Również obecny czas traktuję jako doskonały moment na prowadzenie tego rodzaju analiz. Ustabilizowana sytuacja migracyjna w przededniu planowanej na wschodzie kontrofensywy jest najlepszym z możliwych terminów, aby podsumować dotychczasowe doświadczenia w niesieniu pomocy uchodźcom i zaproponować rozwiązania, które pozwolą jeszcze lepiej, niż miało to miejsce do tej pory przygotować się na spodziewaną nową falę migracji. Zatem, w warunkach względnego spokoju planujemy rozwiązania, które pomogą naszemu państwu bardziej efektywnie, racjonalnie i adekwatnie do rzeczywistych potrzeb, a nie naszych o tych potrzebach wyobrażeń, udzielać pomocy uchodźcom, dążąc jednocześnie do zachowania dostępności do systemu ochrony zdrowia na niezmienionym poziomie.

Efekty realizacji programu

Po zakończeniu etapu identyfikacji potrzeb materiałowych i sprzętowych, sposobu i warunków organizacji świadczeń oraz ich finansowania, rozwiązanie zostanie upowszechnione w wybranych – spełniających ustalone podczas pilotażu wymagania jednostkach – Centrach Pomocy Medycznej. Liczba i rozmieszczenie ww. placówek na mapie

kraju zostanie określona na podstawie szacunkowo zdefiniowanych potrzeb zdrowotnych uchodźców.

Korzystając z udziału w projekcie partnera zagranicznego będziemy dążyć także do umiędzynarodowienia uzyskanych wyników. Nie ulega wątpliwości, że każda wiedza, doświadczenie w dziedzinie metod i sposobów organizacji, dostosowania krajowych systemów ochrony zdrowia do sytuacji kryzysowej, jaką jest masowy napływ imigrantów z terytoriów objętych konfliktem zbrojnym, stanowi wartość dodaną zarówno dla szukających pomocy, jak i państwa gospodarza. Dlatego też zdefiniowanie priorytetowych potrzeb imigrantów określających minimalne wymagania w zakresie standardów opieki medycznej, stwarza warunki do przedstawienia propozycji ustrukturalizowanego modelu zabezpieczenia ludności, którego skala i zakres będą adekwatne do okoliczności, racjonalizując jednocześnie stopień zaangażowania i wykorzystania zasobów oraz zdolności będących w dyspozycji systemu ochrony zdrowia państwa udzielającego pomocy. W naszej ocenie wypracowane rozwiązania będą miały charakter uniwersalny, co oznacza, że z powodzeniem będą mogły być stosowane przez państwa, ale też organizacje międzynarodowe, takie jak WHO czy ONZ, aktywnie uczestniczące w przeciwdziałaniu skutkom kryzysów migracyjnych.

Dyrektor WIM-PIB gen. broni prof. dr hab. n. med. Grzegorz Gielerak